Architektoniczna historia Wrocławia w zasięgu ręki

Zasoby Archiwum Budowlanego we Wrocławiu stanowią największy w Polsce zbiór planów budowlanych obejmujących okres od początku XIX w. do 1945 r.

Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia jako oddział Muzeum Architektury istnieje zaledwie od 2000 r., ale jego zbiory sięgają aż do XIX w. Archiwum powstało po połączeniu dwóch wrocławskich instytucji magistrackich: Policji Budowlanej (Polizei Bauverwaltung) z lat 40. XIX w., zapobiegającej powstawaniu budynków niezgodnych przepisami budowlanymi ówczesnego Breslau oraz Miejskiej Deputacji Budowlanej (Stadtbau-Deputation), pod której nadzorem znajdowały się miejskie bądź rządowe realizacje budowlane prowadzone na terenie miasta. W niemieckich urzędach przedwojennych, czyli Policji Budowlanej i Miejskiej Deputacji Budowlanej, gromadzono dokumentację budowlaną, jaką musieli składać inwestorzy, by  uzyskać pozwolenie na budowę, modernizację bądź niewielkie przebudowy w budynkach znajdujących się w granicach Wrocławia do 1945 r. Spuścizna po Miejskiej Deputacji Budowlanej zawiera m.in. projekty publicznych inwestycji oraz projekty konkursowe na obiekty miejskie – opowiada Łukasz Postrożny, Adiunkt w Archiwum Budowlanym.

Podczas działań wojennych i tuż po ich zakończeniu część zbiorów tych instytucji uległa poważnemu zniszczeniu. Na szczęście niemal 90 proc. kolekcji przetrwało. Z zasobów Policji Budowlanej zachowało się ok. 300 tys. planów budowlanych, a z Miejskiej Deputacji Budowlanej ok. 40 tys. Dzięki temu Archiwum Budowlane obecnie stanowi największy zbiór planów budowlanych w Polsce obejmujących okres od początku XIX w. do 1945 r. Dodatkowo kolekcja ta jest – w miarę możliwości – stale poszerzana o kolejne materiały archiwalne powstałe po 1945 r. i dotyczące architektury Wrocławia. Najstarsze plany znajdujące się w Archiwum pochodzą z końca XVIII w. i były gromadzone przez urzędy niemieckie do 1945 r. Po wojnie już pod polską administracją starano się w podobny sposób gromadzić dokumentację wytworzoną po 1945 r. Z różnych prawnych względów nie było jednak odpowiednich warunków sprzyjających gromadzeniu takiej dokumentacji w jednym miejscu, dlatego też Archiwum Budowlane posiada szczątkową dokumentację polską od 1945 r. do lat 90. XX w. – tłumaczy Łukasz Postrożny.

W Archiwum Budowlanym można znaleźć archiwalne dokumenty, plany budowlane oraz fotografie dotyczące obiektów sakralnych, mieszkalnych i użyteczności publicznej, np. gmachu sądu, nieistniejącej już Poczty Głównej, Hali Ludowej, Ogrodu Zoologicznego, szkół, wyższych uczelni, więzień, domów towarowych, budynków gazowni oraz innych rozmaitych zakładów pracy. Warto zauważyć, że wśród nich znajdują się projekty najwybitniejszych architektów europejskich XIX i XX w.: Maksa Berga, Hansa Poelziga, Adolfa Radinga, Hansa Scharouna, Ericha Mendelsohna, Otto R. Salvisberga, Richarda Plüddemanna, Karla Lüdecke’a i innych.

Fot. 1. Zasoby Muzeum: Hermann Friedrich Waesemann, projekt hali koncertowej w Ogrodzie Strzeleckim, pl. Strzelecki, 1854 rok, sygn. MAt-VI-9304

Digitalizacja – by zatrzymać czas

Muzeum Architektury, mając na uwadze sędziwy wiek materiałów, a co za tym idzie – ich podatność na uszkodzenia mechaniczne, postanowiło utrwalić je przez digitalizację, czyli wykonywanie cyfrowych reprodukcji dokumentów metodą skanowania, wprowadzenie ich do bazy danych, a następnie merytoryczne opracowanie. Proces digitalizacji zbiorów instytucji – a przy tym także ich upublicznienie w internecie – został zapoczątkowany w ramach projektu „Digitalizacja i upowszechnienie zasobów Archiwum Budowlanego w Muzeum Architektury we Wrocławiu”, który kosztował 1,6 mln zł, z czego 720 tys. zł sfinansowała Unia Europejska ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Muzeum Architektury od kilku lat podejmowało działania w kierunku pełnej digitalizacji zbiorów, umożliwiającej szybkie i bezpieczne udostępnianie archiwaliów bez uszczerbku dla oryginalnych projektów i planów. Mimo to dopiero w 2010 r., dzięki unijnemu projektowi, wieloletnie starania mogły zostać zrealizowane – mówi Łukasz Postrożny.

Pierwszy etap digitalizacji, ukończony w marcu 2012 r., zakładał opisanie i nieodpłatne udostępnienie na stronie internetowej muzeum ponad 15 tys. projektów należących do Archiwum Budowlanego. Obecnie natomiast udostępnionych zostało już ponad 18 tys. archiwalnych materiałów, a ich doskonałą jakość zapewnia specjalistyczne narzędzie do skanowania firmy Cruse Spezialmaschinen GmbH, które jest pierwszym w Polsce i najlepszym na świecie tego typu sprzętem. Z podobnego skanera korzysta m.in. Pentagon w Waszyngtonie, Muzeum Watykańskie, Uniwersytet Cambridge, Archiwum Narodowe w Londynie oraz Rijksmuseum w Amsterdamie.

Fot. 2. i 3.  Urządzenie do skanowania firmy Cruse Spezialmaschinen GmbH

Dostęp do cyfrowych zbiorów Archiwum Budowlanego możliwy jest dzięki bazie danych Alkmena oraz specjalnie utworzonej w tym celu podstronie Muzeum Architektury, a także za pomocą tzw. infomatów znajdujących się w czytelni Archiwum Budowlanego oraz w holu Muzeum Architektury. Scalenie w jednym miejscu przed- i powojennej dokumentacji architektonicznej i budowlanej Wrocławia daje możliwość szybkiego wyszukiwania zapisanych informacji w bazie danych. Przy czym podczas poszukiwań należy mieć na uwadze fakt, iż baza ta wciąż jest niekompletna. Na dzień dzisiejszy dokumentacja polska dotycząca architektury i budownictwa Wrocławia pozostaje rozproszona po wielu instytucjach znajdujących się na terenie stolicy Dolnego Śląska, dlatego też czasem osoba zainteresowana danym obiektem zmuszona jest do dłuższej kwerendy archiwalnej po nie jednej instytucji. W ramach programu możliwe było stworzenie profesjonalnej pracowni reprograficznej. Proces digitalizacji rozpoczyna się od sygnowania archiwaliów, następnie plany są skanowane i już w postaci cyfrowej poddawane obróbce graficznej. Gotowe reprodukcje cyfrowe importuje się do bazy danych Alkmena 5.0, gdzie są wiązanie z kartami planów. Jeśli dany projekt posiada opracowaną kartę w bazie oraz reprodukcję cyfrową – zostaje udostępniony na stronie internetowej Muzeum Architektury – wyjaśnia Łukasz Postrożny.

Korzystanie ze zbiorów Archiwum Budowlanego (zarówno za pośrednictwem podstrony Muzeum Architektury, jak i na miejscu w czytelni) jest bezpłatne. O przegląd udostępnianych w czytelni archiwalnych materiałów mogą poprosić: właściciele nieruchomości, wynajemcy, dzierżawcy, osoby posiadające upoważnienie od właściciela obiektu, np. biura projektowe, podwykonawcy, a także studenci (z upoważnieniem z uczelni) oraz pracownicy naukowi i urzędnicy. Osoba chcąca skorzystać z naszych zbiorów powinna posiadać zaświadczenie, akt notarialny, pełnomocnictwo, upoważnienie, np. dowód osobisty poświadczający zameldowanie pozwalające na wgląd do dokumentacji danej dokumentacji. Wystarczy, że pojawi się w czytelni i po okazaniu odpowiednich dokumentów w ciągu kilku minut otrzyma materiały, którymi jest zainteresowany, do obejrzenia w czytelni – mówi Łukasz Postrożny.

Czytelnia Archiwum Budowlanego przy ul. Cieszyńskiego 9 (Arsenał) jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach 9–14:30.